Opnieuw gaat een uitvoeringsorganisatie van de overheid de mist in, ditmaal de Belastingdienst. Een fout in een rekenprogramma heeft ertoe geleid dat 155.500 mensen gezamenlijk bijna 30 miljoen euro te veel aan invorderingsrente hebben betaald. Deze fout sluimerde tussen 2013 en 2021 in de software van de Belastingdienst. De RTL onderzoeksredactie maakt het bericht deze week bekend.
Het is een patroon dat zich blijft herhalen. Dan de Belastingdienst, dan weer het UWV, en recent kwam tijdens een debat in de Tweede Kamer aan het licht dat het CBR honderdduizenden jongeren financieel benadeeld. De oorzaak? Lange wachttijden voor praktijkexamens, soms drie keer langer dan de minister namens het CBR minder dan een jaar geleden had gegarandeerd. Hoe kan het dat de Tweede Kamer jarenlang door bijvoorbeeld het CBR bewust vals wordt geïnformeerd? En vooral; welke signaal geeft je naar ‘dienstbare’ ambtenaren af als je de top van deze uitvoeringsorganisaties er ‘mee weg laat komen’?
Het lijkt een kwestie van tijd tot de volgende affaire van het kaliber toeslagenschandaal of de gaswinningsproblematiek in Groningen zich aandient. Er komt geen einde aan. Ondanks beloften van ‘bestuurlijke vernieuwing’, eerst vanuit D66 en nu NSC, moet geconcludeerd worden dat delen van het overheidsapparaat en de ambtenarij dusdanig vastgelopen zijn, dat de overheid nog jarenlang bezig zal zijn met het opruimen van deze bestuurlijke chaos. Er van uitgaand dat het de wens is vanuit ambtelijk Nederland om weer betrouwbaar én dienstbaar te zijn.
Pieter Omtzigt schetste in zijn boek Het Nieuw Sociaal Contract al een somber toekomstbeeld. Jaren voordat hij NSC oprichtte, stelde hij dat het wel 25 jaar kan duren voordat er wezenlijke veranderingen plaatsvinden in Nederland. Daarbij moest hij rekening houden met de wens van een meerderheid in de Tweede Kamer en het volk om het anders te doen.
Heel lang geloofden we dat Nederland af was. Maar schijn bedriegt. Pieter Omtzigt laat zien dat er in Nederland grote problemen zijn met macht en tegenmacht. De mechanismen van de rechtsstaat functioneren niet goed meer, zoals uit het kinderopvangtoeslagenschandaal is gebleken. Omtzigt pleit vanuit zijn eigen ervaringen in de politiek voor een nieuw sociaal contract.
Het is nodig om het vertrouwen tussen overheid en burgers te herstellen. Dat is zeker niet eenvoudig. We moeten instituties herbouwen door checks-and-balances te hernieuwen. Het vraagt ook om een andere mentaliteit van de overheid én van de burgers zelf. Er is geen simpele oplossing. Het hele weefsel van de rechtsstaat moet worden onderzocht en gerepareerd. In zijn boek doet Omtzigt een aantal voorstellen daartoe.
Het is maar de vraag of die wens er werkelijk is. Dagelijks blijkt dat veel ambtenaren, en ook veel Nederlanders, niet voldoende bereid zijn om al dat onrecht daadwerkelijk te bevechten.
Tijdens de laatste Tweede Kamerverkiezingen geloofde nog 20% van de kiezers in die verandering. Uit recente peilingen blijkt dat dit vertrouwen is geslonken tot slechts een tiende daarvan. En dat terwijl we nog maar 25 maanden onderweg zijn in die door Omtzigt voorspelde 25 jaar. Vergelijkbaar dat je nu zou denken dat Ajax volgend jaar de Champions League weer wint. Zo snel gaat verandering niet.
Het lijkt erop dat een groot deel van de ambtenarij het besef heeft verloren dat zij dienstbaar moet zijn aan het volk. Maar niet alleen ambtenaren moeten zich dit realiseren. Ook de media, de rechterlijke macht en wijzelf als samenleving moeten erkennen dat er iets fundamenteel misgaat. Pas dan kan een werkelijke verandering beginnen.
Net als bij AFC Ajax…